U Crnoj Gori postoji ne mali dio stručne javnosti koji uporno pokušava da marginalizuje domete i značaj Duklje i Vojislavljevića u svojoj epohi. Prve crnogorske države i dinastije. Međutim, istorijski izvori i činjenice govore sasvim suprotno
Biseri crnogorske kulturne baštine
piše: Ivan Kern
Kralj Bodin Vojislavljević vladao je Dukljanskim kraljevstvom između 1082. i 1108. godine naslijedivši prijesto od svoga oca, prvog dukljanskoga kralja (Rex Sclavorum) Mihaila. Tokom Bodinove vladavine prva crnogorska država Duklja postala je najmoćnija južnoslovenska država toga vremena. Ono što je interesantno jeste blisko prijateljstvo kralja Bodina sa krstaškim kraljem Rajmondom Tuluškim…
Bodin, dukljanski kralj (1082 – 1108) imao je zapaženu ulogu u državnim poslovima tokom vladavine svog oca kralja Mihaila. Bodin je sa bratom Vladimirom osvojio Rašku, a 1072. godine, po naređenju svog oca, pomagao je sa dukljanskom vojskom makedonske ustanike protiv Vizantije. Ustanici su ga u Prizrenu krunisali za cara, sa imenom Petar, nakon čega je postao vođa ustanka. Predvodio je ustaničku vojsku u Podunavlju i osvojio je Vidin, ali je ubrzo doživio poraz od vizantijske vojske u Skoplju, a potom je bio zarobljen kod Taona na južnom Kosovu.
Zarobljeništvo i porodični sukobi
U Vizantiji je kao zarobljenik proveo nekoliko godina. Prvo je zatvoren u Carigradu u Manastiru Sv. Sergija i Vakha, a zatim je kao sužanj bio odveden u Antiohiju (Sirija). Uspio je da pobjegne 1078. godine i po povratku u Duklju dobio je na upravu župu Grbalj sa Budvom. Bodin se 1081. oženio Jakvintom, ćerkom normanskog vladara iz Barija, Arhiriza. Kada je umro kralj Mihailo 1082. Bodin je postao kralj, ali tek nakon sukoba sa stricem Radoslavom, koga je pobijedio i protjerao u Travuniju.
Pošto je sredio unutrašnje prilike u zemlji, Bodin je 1083. i 1084. preduzeo pohode na Rašku i Bosnu. Oba pohoda su bila uspješna. Bosna i Raška su ušle u sastav Duklje.
Foto: PA
Bodin je u osvojenu Rašku kao namjesnike postavio dva župana sa svog dvora, Vukana i Marka. U Bosni je Bodin za kneza postavio Stevana.
Uspio je da barsku biskupiju podigne na rang nadbiskupije. Na Bodinov zahtjev barskom biskupu Petru u Rimu je 8. januara 1089. izdana papska bula, kojom je Petar postao barski nadbiskup. Dukljansko-barska nadbiskupija dobila je sufraganstvo nad episkopijama: dukljanskom (barskom), kotorskom, ulcinjskom, svačkom, skadarskom, drivaskom, polatskom, srpskom, bosanskom i travunijskom.
Krajem XI vijeka ponovo su izbili untrašnji sukobi u Duklji između Bodina i sinova njegovog brata od strica Branislava (Predhine, Petrislava, Gradhine, Tvrdislava, Dragila, Draghine i Grubeše). Bodin je Branislava zarobio i bacio u tamnicu u Skadru, dok se ostala rodbina Branislavljeva sklonila u Dubrovnik, što je bio povod za rat između Bodina i Dubrovnika. Dukljanski namjesnik u Bosni, knez Stevan opsijedao je Dubrovnik sa vojskom 1104. godine. Bodin je uspio da zauzme Dubrovnik, da protjera svoje rođake, potom je podigao kulu, koju je ubrzo predao Dubrovčanima.
Nakon 26 godina vladavine Bodin je umro 1108. godine i sahranjen je u Manastiru Sv. Srđa i Vakha na Bojani. Za vrijeme Bodinove vladavine Duklja je dostigla državni i teritorijalni zenit. Nakon Bodinove smrti, moć Duklje naglo je opadala zbog čestih sukoba između Bodinovih nasljednika.
Mauzolej dukljanskih kraljeva
Već smo pisali da je Manastir Sv. Sergija i Vakha na Bojani – mauzolej dukljanskih kraljeva. Manastir je bio vezan za velikomučenike, patrone sirijskog grada Roasafa – sv. Sergija i Vakha. Njima je bila posvećena velika benediktinska Opatija Sv. Sergija i Vakha na Bojani, a Skadar je prozvan Roasafom po matičnom gradu njihovog kulta. Ovo svetilište dobilo je na privlačnosti otkad je u ovoj opatijskoj crkvi sahranjen kralj Mihailo 1081. Upravo od tada ovaj samostan je postao svojevrsni mauzolej dukljanskih vladara.
Naime, tu su sahranjeni Bodin (1104), pa Vladimir (1118). U istom manastiru bio je najprije zatočen, i nakon smrti, sahranjen kralj Dobroslav (poslije 1104). Navodi se dalje podatak da je u manastiru sv. Sergija i Vakha posljednji sahranjen kralj Gradina 1143. godine.
Koliko je Duklja bila dobila na značaju za vrijeme vladavine kraljeva Mihaila i Bodina i kakav je bio njen tadašnji međunarodni položaj u ondašnjem vremenu govore istorijski izvori. Ma koliko ti izvori, na kojima se temelje saznanja o dukljanskoj državi, bili ograničeni i nedovoljno ispitani, oni pružaju dobar osnov da se zaključi kako je bila riječ o zemlji priznatog međunarodnog ugleda i reputacije za ondašnje prilike.
O ugledu Duklje
Navodeći primjere o tome istoričar Dragoje Živković kaže:
Koliko je ugled Duklje njenim izrastanjem u Kraljevinu porastao i u međunarodnim razmjerama, svjedoče događaji koji su se odigrali u susjednoj Vizantiji. Još za života Mihaila VII Duke, Vizantija je postala poprište borbi između nekoliko pretendenata na carski prijesto. Kad se, na kraju, krug suzio na dva rivala – Aleksija Komnina i Nićifora Votanijeta, vršen je pritisak na dračkog stratega Đorđija Monomahata da se opredijeli za jednog od njih. Sučelivši se s rizikom Monomahat je izabrao treće rješenje. Ocijenio je da je najbolje da se skloni u Duklju gdje su mu pružili utočište kralj Mihailo i sin mu Bodin. Kad se Aleksije Komnin domogao prijestola u Vizantiji (1081-1118) obećao je Monomahatu pomilovanje ako se vrati u zemlju, smatrajući da bi mu mogao biti opasan u slučaju zadržavanja u Duklji.
Građanski ratovi koji su potresali Vizantiju tih godina iscrpili su je vojnički i materijalno. Nepovoljnost stanja u koje se našla, iskoristili su Normani iz južne Italije s Robertom Gviskarom na čelu. Iste godine kad je Aleksije Komnin došao na vlast (1081) Gviskar i njegov sin Bojemund. s flotom i suvozemnim snagama, uz pomoć splitskog i dubrovačkog brodovlja, opsjeli su Drač.
U sukobu između Normana i Vizantinaca, Duklja s Bodinom na čelu, (Mihailo se ne pominje), stala je na stranu Vizantije. Neprijateljske snage su se sudarile pod Dračom 1081. godine. Bodin je sa svojim odredom vješto izbjegao ulijetanje u bitku.
Nakon taktičkog manevra, vidjevši da se Vizantinci nalaze pred neizbježnim porazom, uspio je da se povuče i ostane po strani. Takvo držanje mu je omogućilo da se relativno lako približi Normanima i uspostavi s njima prijateljstvo. Čin uzajamnosti produbljen je time što se Bodin oženio Jakvintom ćerkom pronormanskog pristalice Arhiriza iz Barija.”
Dakle, Duklja je imala toliki politički i svaki drugi uticaj i znanje da je bila više nego aktivan učesnik u istorijskim zbivanjima svoje epohe.
U krstaškim ratovima
Posebno ćemo se osvrnuti na Bodinovo ponašanje i odnosima sa krstaškom vojskom koja je prošla kroz Duklju, po istorijskim zapisima 1096. godine.
Istorijski izvori konkretno pominju Bodina na kraju XI vijeka, u vezi s preduzetim prvim krstaškim ratom. Navodi se da je on ‘prijateljski dočekao krstaše, koji su početkom 1096. godine, oko 40 dana išli jadranskom obalom u pravcu Carigrada, doživljavajući mnoge konflikte i neprijatnosti kroz krajeve kuda su prolazili, zbog pljački i drugih nedjela kojima su izazvali gnjev naroda prema sebi.
Bodin im je u Skadru pružio gostoprimstvo i time ublažio nevolje koje su ih pratile na putu koji su prevalili do Skadra. Vođa krstaša Rajmund Tuluški tom prilikom pobratimio se s Bodinom, udostojio ga pažnjom i darovima da bi mu ovaj bio od pomoći u pogledu daljeg prolaska njegovih krstaša u pravcu Carigrada.
Edicija “Monumenta Montenegrina” koju je priredio Vojislav D. Nikčević, u tomu naslovljenom Krstaški ratovi, donosi izbor svjedočenja krstaških hroničara sudionika prva četiri krstaška pohoda, izvode iz nekoliko srednjevjekovnih hronika italijanskih gradova i jedan broj dokumenata koji govore o uticaju Duklje i Barske arhiepiskopije na politička zbivanja u epohi Prvog i Drugog krstaškog rata.
Foto: PA
U tomu “Krstaški ratovi” nalaze se svjedočenja krstaških hroničara Petra Tudeboda, abervijat njegovog djela, “Jerusalimska istorija” Baldrika Dolenskog, istorijski zapis renjaninskog anonima, nekog drugog anonoma čiji se spisi čuvaju u biblioteci Monte Kasina, Huga iz Lerčenfelda, Fulherija Koronotenskog i drugih.
Svi hroničari Prvog krstaškog rata (1096-1099) ističu da su krstaške vojske krenule nakon poziva za pomoć koji je uputio “prevrtljivi” Aleksije I Komnin (1081-1118, vizantijski car, osnivač dinastije Komnina), jer su Turci i Arapi zaprijetili zauzimanjem Male Azije, poslije osvajanja najvećih hrišćanskih svetinja u Jerusalimu.
Tokom prvog pohoda krstaška vojska kretala se preko Balkana u dva pravca. Čuveni Petar Pustinjak, duks Gotfrid sa bratom Balduinom, krenuli su sa “Ardenima, Lotaringima, Sabaudima (najvjerovatnije žiteljima Švapske) i nekim Teutoncima” preko “Ungarije i Panonije”, kako piše anonimni Renjanin. Tim putem prije njih, iste 1096. godine, zaputi se neki Gvalterije Ekvitanski, čija se družina u Panoniji sukobila sa vojskom ugarskog kralja i pretrpjela veliki poraz kod Beograda, koji je, prema “Istoriji” Viljema Tirskog, “granica Bugara” i u kome je zapovjednik “duks Bugara”.
Fulherije Karnotenski u “Jerusalimskoj istoriji” pripovijeda o putu i okršajima Boamunda i njegovih Normana. Nakon Normana iz Italije, istim putem su na Bosfor, kako piše Anonimni Renjanin, pošli “Rupert, komes Normandije, sin Vilhelma, kralja Angla, krenuvši na put sa velikom vojskom Normana i Britanaca”.
Ove Normane ne treba poistovjećivati sa osvajačima južne Italije i slovenskim saveznicima čiji je vođa bio Boamund, sin Roberta Giskara koji je postao princeps Antiohije. Radi se o Nordmemanima – Northmanima, pretpostavalja se Dancima i Skandinavcima koji su bili vazali engleskih vladara.
Prijateljski prijem na dvoru kralja Bodina
Preko teritorije Duklje, kako piše Anonimni Renjanin, “preko Dalmacije”, prešao je jedan vizantijski saveznik komes Rejmond od Tuluza, nasljednik prava stare gotske oksitanske države. Njegov pratilac Raimundus de Aguilers, podienski kanonik, u svojoj knjizi “Istorija Franaka koji su zauzeli Jerusalim” nudi iscrpan opis planinskog i teško pristupačnog Kraljevstva Slovena (njegova teritorija počinjala je južno od Zadra) kroz koje su krstaši prolazili “četrdeset dana” sukobljavajući se sa lokalnim stanovništvom.
Kanonik ističe prijateljski prijem na dvoru kralja Bodina u Skadru napominjući: “…poslije mnogo napora došli smo do kraja Sklavoje kod Skadra. Sa njim je komes potvrdio pobratimstvo i obilno ga je darivao kako bi vojska mogla sa sigurnošću da kupuje i nabavlja neophodne stvari. “
Prema navodima ovih istoričara, južna granica Kraljevstva Slovena završavala se u neposrednoj blizini Drača.
U izboru dokumenata ovog toma jedan plijeni izuzetnu pažnju. Sufragan barskog arhiepiskopa, episkop Svača, koga je rimski papa 1199. ekskomunicirao iz katoličke crkve bio je blagajnik i generalni sekretar krstaškog reda hramovnika (templara) aktivno učestvujući u oslobađanju brata latinskog, konstantinopoljskog cara iz bugarskog zarobljeništva.
Istoričari su mišljenja da zbirka dokumenata “Krstaški ratovi”, koju je prikupio, odabrao i priredio Vojislav D. Nikčević, sa iscrpnom uvodnom studijom predstavlja vrijedan, do sada jedinstven naučni poduhvat u balkanskim istoriografijama. Knjiga sadrži prvorazrednu građu o uzrocima i toku prva četiri krstaška rata, detaljnije o prvom i drugom ratu. Knjiga je puna izvora koji se prevashodno odnose na zbivanja na prostoru jurisdikcije Barske arhiepiskopije.
U Crnoj Gori postoje i usmena predanja o boravku krstaša. Jedno od njih vezano je za crkvu Sv. Nikole na istoimenom ostrvu u Budvi. Naime, zapisana su narodna predanja o boravku krstaških ratnika i njihovom podizanju zavjetne crkvice na ostrvu Sv. Nikole.
Grb Vojislavljevića – krstaška tradicija
U heraldičkoj nauci je opšte prihvaćen stav da su se prvi priznati grbovi u Evropi pojavili povratkom krstaša iz Prvog krstaškog rata. Tako da bi u u heraldičkom pogledu za nastanak grba Vojislavljevića najznačajniji bio kralj Đorđe.
Đorđe, Bodinov sin vladao je u dva navrata, 1114.-1118. i ponovo 1125.-1131. godine. Nađsačuvanom olovnom pečatu kralja Đorđa, koji potiče iz 12 vijeka, iz vremena prije nego što je postao kralj, na reversu je ratnik koji je naslonjen na “normanski “ izduženi štit, na kome se vidi “kosa lenta”, s desna u lijevo. Ovaj je pečat do sada prvi poznati grbovni oblik iz vremena dinastije Vojislavljevića, kao i države Crne Gore i njene heraldičke tradicije.
Crnogorski heraldičari iznose mišljenje da su grbovi počeli da se koriste u Duklji u isto vrijeme kada i u ostatku Evrope. Upravo zahvaljujući vezama, prolasku i upoznavanju krstaša, tada elitnih vojnih i aristokratskih jedinica i pojedinaca svoje epohe.
U Crnoj Gori postoji ne mali dio stručne javnosti koji uporno pokušava da marginalizuje domete i značaj Duklje i Vojislavljevića u svojoj epohi. Prve crnogorske države i dinastije. Međutim, istorijski izvori i činjenice govore sasvim suprotno.
Na bogatim naslagama antike
Umjesto zaključka citiraćemo navode istoričara Dragoja Živkovića koji govoreći o položaju Duklje u svom vremenu kaže:
„Prolazeći kroz nekoliko razvojnih faza (najprije kao “sklavinija” Duklja od VII do sredine IX vijeka, potom kao Kneževina Duklja od pomenute gornje hronološke granice do druge polovine XI vijeka i napokon kao Dukljansko Kraljevstvo od kraja sedme decenije XI do sredine XII vijeka), dukljanska država ranofeudalne epohe u doba uspona imala je sve atribute klasične državne organizacije.
Njeno unutrašnje društveno-ekonomsko vojno-političko i kulturno ustrojstvo, uvrstilo je u red razvijenih zemalja ondašnjeg vremena. Ona je bila pozornica na kojoj su se sučeljavale sve proturječnosti feudalnog društva, koje su davale pečat feudalnoj epohi, u odnosu na druge savremene države na Balkanu.
Duklja je imala više prednosti samim tim jer je iznikla na bogatim naslagama antike. Iz njih u sintezi s onim što je sobom donijelo novo vrijeme i novi slovenski etnos, iznikao je novi društveno-politički organizam, adaptiran novom prostoru i novoj istorijskoj situaciji. Kako se iz prethodno izloženih sadržaja vidi, u Duklji je moguće pratiti simbiozu starog i novog, tradicionalnog i savremenog empirijskog i konkretnog u manifestacijama stvarnog života i duhovne nadgradnje.
To se globalno može pratiti kroz sačuvane pisane izvore, primarno kroz Kraljevstvo Slavena Popa Dukljanina, zatim kroz arhitektonsko-graditeljsku i drugu arheološku građu, mada samo epizodno i nesistematski istraženu.
Ma koliko izvori na kojima se temelje saznanja o ranofeudalnoj dukljanskoj državi, bili ograničeni i nedovoljno ispitani, pružaju dobar osnov da se zaključi kako je riječ o zemlji priznatog međunarodnog ugleda i reputacije, odnosno o narodu, koji je činio najstariji stratigrafski sloj crnogorskih predaka. Taj narod, u feudalnom smislu, bio je svojevrstan amalgam Iliro-Romano-Slovena, sintetizovan u pojam – Dukljani”.
Analitika
