Izvjesno je, dakle, da za sada ne postoje dokazi da su neki državljani Srbije ili Crne Gore, preko ruskih obavještajnih struktura, bili angažovani iz Kremlja da učestvuju u destabilizaciji političke situacije u Moldaviji. Ali, dovoljno je vratiti se šest godina unazad, na slučaj pokušaja terorizma u Crnoj Gori oktobra 2016. godine, da bi se vidjelo kako funkcioniše ruski GRU u pokušajima izvođenja političkih prevrata, ali i uočiti da je isti ruski agent, Vladimir Popov, svojevremeno djelovao – baš u Ukrajini
MREŽA MALIGNOG UTICAJA MOSKVE: Slučaj Moldavije
U poneđeljak 13. februara, istog dana kada je predsjednica Moldavije Maja Sandu objavila alarmantnu informaciju o postojanju subverzivnog plana Moskve za rušenje moldavskog rukovodstva, u koji su navodno bili uključeni i pojedini državljani Srbije i Crne Gore, granična policije Moldavije zaustavila je jednu grupu navijača srpskog fudbalskog kluba ,,Partizan“ i naložila im povratak za Srbiju.
Akcija Ministarstva unutrašnjih poslova Moldavije i moldavske obavještajne službe (SIS) bila je, kako ocjenjuju zapadni mediji, ,,preventivnog tipa“.
Zabrana navijačima Partizana imala je za cilj da se spriječi ulazak stranih državljana u Moldaviju da ne bi postojala mogućnost, kako je dan ranije najavila predsjednica Sandu, ,,da, u saradnji sa ruskim faktorom i njima lojalnim ljudima u zemlji, izazovu proteste, sve u pokušaju da se legitimna vlada smijeni i stvori nelegalna vlada koju kontroliše Ruska Federacija“.
Zvanično, u Moldaviju se, na utakmicu Lige konferencija Šerifa i Partizana, uputilo svega dvanaest navijača srpskog kluba i to redovnom avio-linijom. U Kišinjevu su imali dodatne informacije i strahovali, nakon najave dolaska još dvije ili tri grupe ,,ultrasa“ 15. februara. Zato je Fudbalski savez Moldavije, po nalogu tamošnje bezbjednosne službe, donio odluku da se meč Lige konferencija odigra bez prisustva publike.
Prema informacijama koje su Pobjedi saopštila dva zapadna bezbjednosna izvora, prethodno je ukrajinska služba bezbjednosti, nakon razmjene operativnih podataka sa zapadnim kolegama, upozorila vlast u Kišinjevu o planovima Moskve za destabilizaciju vlasti u Moldaviji.
REAGOVANJA: PODGORICA, BEOGRAD…
Prema tim operativnim saznanjima, ruska mreža malignog uticaja je godinama veoma razgranata u mnogim državama Jugoistočne Evrope, naročito na području Zapadnog Balkana.
Osim agenata GRU koji imaju svoje ispostave u mnogim evropskim državama – čak i velika odjeljenja specijalne jedinice 29155 u Francuskoj – postoji i razrađena mreža saradnika, državljana Srbije, Crne Gore, Bosne i Hercegovine, koji su ideološki saglasni sa idejom ,,pravoslavnog panslavizma“ koju sprovodi Vladimir Putin i koji su spremni da se stave na raspolaganje kada pozove ,,majčica Rusija“. Te grupe, koje su često organizovane kao navijači ili pravoslavna bratstva, pravi su regrutni centri za ljude spremne da budu dio specijalnih subverzivnih političkih operacija.
Zato je objava predsjednice Moldavije o potencijalnom učešću pojedinih državljana i Srbije i Crne Gore u ,,izazivanju nereda i haosa“ na ulicama Kišinjeva izazvala pozornost u Evropi, ali prvenstveno u Crnoj Gori i Srbiji.
Zvaničnici iz Podgorice i Beograda, crnogorski premijer Dritan Abazović i srpski ministar spoljnih poslova Ivica Dačić, juče su, skoro uglas, povikali da ,,nemaju nikakve informacije“ i zatražili od vlasti u Kišinjevu ,,dodatna pojašnjenja“.
Govoreći o izjavi predsjednice Moldavije, crnogorski premijer i koordinator Ministarstva vanjskih poslova je izrazio i izvjesnu dozu kritike.
– Malo mi je to grubo zvučalo jer se stvara utisak da Crna Gora učestvuje u problemima koji postoje u Moldaviji. Crna Gora ima svojih problema preko glave, a tu smo ukoliko njima možemo da pomognemo – poručio je Abazović i naglasio da će Podgorica pokušati da, što je prije moguće, dobije dodatna pojašnjenja od Moldavije.
I srpski ministar spoljnih poslova, malo oštrijim tonom od Abazovića, zahtijevao je da Moldavija ,,hitno dostavi svaku informaciju koju posjeduje, jer Srbija do sada nije nikada dobila takvo obaveštenje iz Moldavije“. Dačić je naložio i srpskom ambasadoru u Kišinjevu da hitno ,,traži razjašnjenje izjave predsjednice Moldavije u Ministarstvu spoljnih poslova Moldavije“.
– Kao i da nam hitno dostave sve informacije o tome koji su to ljudi za koje se sumnja da mogu biti učesnici takvih nasilnih akcija – rekao je Dačić.
…I – MOSKVA
Juče su se oglasili i ,,prvooptuženi“ iz Moskve, tvrdeći da je riječ o političkoj podmetačini protiv Rusije i vlasti u Kremlju.
– Tvrdnje iz Moldavije su potpuno neosnovane i nepotkrijepljene – navodi se u saopštenju ruskog Ministarstva spoljnih poslova koje je prenio Rojters.
Korak dalje je otišla portparolka ruskog Ministarstva spoljnih poslova Marija Zaharova.
– Objave predsjednice Moldavije su u duhu klasičnih tehnika koje često koriste Sjedinjene Države, druge zapadne zemlje i Ukrajina. Prvo se iznose optužbe u vezi sa navodno povjerljivim obavještajnim informacijama koje se ne mogu provjeriti, a zatim koriste da opravdaju sopstvene nezakonite radnje – rekla je Zaharova i optužila ukrajinske vlasti da su izmislile tvrdnju o navodnom ruskom planu da destabilizuje Moldaviju kako bi je ,,uvukli u konfrontaciju sa Rusijom“.
RUSIJA VS MOLDAVIJA
Zanimljivo, portparolka Zaharova je svjesno prećutala da je ruski ministar spoljnih poslova Sergej Lavrov – nedavno, 2. februara – nazvao Moldaviju ,,sljedećim antiruskim centrom poslije Ukrajine“. I uz to naglasio da ,,predsjednica Moldavije Maja Sandu vodi otvoreno neprijateljsku politiku prema Rusiji“.
Nije li to očit znak da je Moldavija odavno ,,nacrtana“ kao ruski neprijatelj?
Za upućene u rusku politiku prema Moldaviji, izjava Sergeja Lavrova u potpunosti odražava neprijateljski stav Kremlja prema aktuelnoj vlasti u Moldaviji.
Politički analitičar Jon Tabarta (Ion Tabarta) za Pobjedu objašnjava politiku Moskve prema nezavisnoj Moldaviji.
– Ruska Federacija, od sticanja nezavisnosti Republike Moldavije, neprestano pokušava da kontroliše političku moć u Kišinjevu. Moldavsko-ruski odnosi su bili dobri samo onda kada su na čelu – bile proruske političke snage. Inače, kad su proevropske snage došle na vlast u Kišinjevu, odnosi su postali komplikovani, a Moskva je pokušavala da izvrši pritisak na Moldaviju raznim sredstvima – ističe Tabarta, koji je i predsjednik nevladine organizacije NATO info centar.
On podsjeća da je prošle godine, u jeku ruske agresije na Ukrajinu, postojao scenario rušenja proevropske vlade u Moldaviji i to uz pomoć moldavskih političara iz Pridnjestrovlja koji su rusofilske orijentacije.
U jesen 2022. godine bili smo svjedoci usklađenog scenarija iz Kremlja da se sruši proevropska vlada u Kišinjevu. Scenario se sastojao od toga da je ruski ,,Gazprom“ izvršio veliki energetski pritisak na Republiku Moldaviju kako bi povećao tarifne cijene i, kao rezultat, izazvao nezadovoljstvo stanovništva. Na pozadini nezadovoljstva stanovništva, proruske političke snage u Kišinjevu, uključujući teritorije naseljene ljudima koji govore ruski, pokušale su da destabilizuju društveno-političku situaciju u Republici Moldaviji kako bi dovele do sloma proevropske Vlade. Scenario tada nije uspio, objašnjava za Pobjedu politički analitičar iz Moldavije Jon Tabarta
– U jesen 2022. godine bili smo svjedoci usklađenog scenarija iz Kremlja da se sruši proevropska vlada u Kišinjevu. Scenario se sastojao od toga da je ruski ,,Gazprom“ izvršio veliki energetski pritisak na Republiku Moldaviju kako bi povećao tarifne cijene i, kao rezultat, izazvao nezadovoljstvo stanovništva. Na pozadini nezadovoljstva stanovništva, proruske političke snage u Kišinjevu, uključujući teritorije naseljene ljudima koji govore ruski, pokušale su da destabilizuju društveno-političku situaciju u Republici Moldaviji kako bi dovele do sloma proevropske Vlade. Scenario nije uspio jer je vlast uspjela da se socijalno i ekonomski odupre, a snage reda i zakona su uspjele da drže unutrašnju situaciju pod kontrolom – kaže Tabarta.
Govoreći o opasnosti od novog političkog udara na Moldaviju, Tabarta napominje da za sada praktično nema nekih novih zvaničnih informacija i da je jedina vidljiva akcija – koja bi nagovještavala mogućnost uplitanja ljudi sa Balkana u destabilizaciju prilika u Ukrajini – bila zabrana ulaska grupe navijača iz Srbije.
– Ne isključujem da se na nivou specijalnih službi vode intenzivniji razgovori između Republike Moldavije i ovih zemalja. Generalno, moguće uplitanje ljudi iz regiona Balkana u politička dešavanja u cilju destabilizacije je sada prvo pitanje za Republiku Moldaviju. Po pravilu, Moskva je u takvim slučajevima koristila građane iz Pridnjestrovskog regiona Republike Moldavije, koji nijesu pod kontrolom ustavnih vlasti – ocjenjuje politički analitičar.
Izvjesno je, dakle, da, za sada, ne postoje dokazi da su neki državljani Srbije ili Crne Gore bili, preko ruskih obavještajnih struktura, angažovani iz Kremlja da učestvuju u destabilizaciji političke situacije u Moldaviji.
No, nedavno crnogorsko iskustvo pokazuje da ne treba isključiti mogućnost da se ruska agenturna mreža na Balkanu angažuje kao sredstvo za ostvarivanje malignog uticaja Rusije.
,,CRNOGORSKI SLUČAJ“
Dovoljno se vratiti šest godina unazad, na slučaj pokušaja terorizma u Crnoj Gori oktobra 2016. godine, jer on razotkriva metode djelovanje GRU-a u pokušajima izvođenja političkih prevrata.
Pobjeda je intenzivno izvještavala o dešavanjima nakon parlamentarnih izbora – još od hapšenja srpskih državljana 16. oktobra 2016. godine, na dan izbora, preko akcija Specijalnog državnog tužilaštva i saradnje crnogorskih bezbjednosnih službi sa zapadnim partnerima, pa na kraju i suđenja za pokušaj terorizma 2017. godine, odnosno pokušaja prevrata u Crnoj Gori.
Razotkrivena je i uloga dvojice agenata GRU-a na planu destabilizacije, povezivanja sa srpskim i crnogorskim državljanima, političkim ekstremistima, pripadnicima radikalnih organizacija i udruženja u Srbiji, kao i njihovim vezama sa liderima prosrpskog i proruskog Dermokratskog fronta.
Sedmicama i mjesecima izranjali su djelići paklenog scenarija: ,,Operacija 16. oktobar“ bila je zamišljena kao veliki udar na Crnu Goru s ciljem trajne političke i bezbjednosne destabilizacije države i društva.
Raskrinkana je čitava operacija, počev od časa kada je Eduard Šišmakov (alijas Eduard Širokov, kako je glasio njegov pasoš dok je bio u Srbiji) vrbovao Aleksandra Sašu Sinđelića, nekadašnjeg srpskog borca na Krimu, vođe grupe ,,Sivi vuk“, koji je bio zadužen za operaciju angažovanja srpskih ,,dobrovoljaca“ za misiju u Crnoj Gori.
Razjašnjena je uloga i drugog agenta GRU-a Vladimira Popova, koji je svojevremeno odsjeo u kultnom beogradskom hotelu „Mažestik“ i koji je bio zadužen za saradnju sa udarnim jedinicama koje je trebalo da djeluju na terenu kao i da se stara o nabavci komunikacione opreme.
Prema informacijama koje je Pobjeda objavila, a koje je crnogorska služba dobila od srpskih kolega iz BIA, Vladimir Popov se 16. oktobra u jutarnjim satima obreo na Zlatiboru, sa još pet ljudi nepoznatog porijekla, stranih državljana, najvjerovatnije pripadnicima vojne ruske jedinice.
Nekoliko sati su sjedjeli u jednom lokalu, kao da su čekali komandu, da bi se – negdje oko 15 sati, kada je njihova akcija provaljena u Crnoj Gori – izgubili u nepoznatom pravcu, vješto izmakavši nadzoru.
GRU: OD MOLDAVIJE DO CRNE GORE I NAZAD?!
Agenti GRU-a Šišmakov i Popov nikada nijesu dopali ruku crnogorskih istražitelja, niti su prisustvovali suđenju.
Na vrijeme su otišli: pet dana nakon što je plan za teroristički udar propao, a akcija provaljena, oni su iz Srbije otišli državnim avionom. Za njih je u Beograd stigao šef svih ruskih obavještajnih službi, general Nikolaj Patrušev i odveo ih za Moskvu, bez ikakvih carinskih pregleda!
No, njihovi dosjei počeli su da se razotkrivaju i postalo je jasno da im organizacija špijunskih aktivnosti nije strana. Tako je Eduard Šišmakov za vrijeme službovanja kao zamjenik vojnog atašea u Poljskoj imao zadatak infiltracije u vrh poljske vojske. Iz Poljske je juna 2014. godine protjeran (proglašen personom non grata) nakon što je razotkriven u špijunskoj akciji vrbovanja uticajnog poljskog generala i više poljskih biznismena.
I njegov saborac iz operacije u Crnoj Gori, agent GRU-a Vladimir Popov, imao je burnu prošlost. Četrdesetogodišnji Popov je imao iskustva u tajnim poduhvatima kakav je planiran u Crnoj Gori. I to – u Moldaviji!
Juna 2014, Vladimir Popov je bio ključni ruski igrač u Moldaviji u tajnoj operaciji organizacije opozicionih proruskih grupa spremnih da svrgnu izabranu vlast. Ta operacija bila je reakcija Moskve na plan vlade u Kišinjevu da se potpiše Sporazum Republike Moldavije o pridruživanju Evropskoj uniji. Dvije godine poslije, Popov je bio angažovan u sličnoj tajnoj operaciji u Crnoj Gori.
Juna 2014, Vladimir Popov je bio ključni ruski igrač u Moldaviji u tajnoj operaciji organizacije opozicionih proruskih grupa spremnih da svrgnu izabranu vlast. Ta operacija bila je reakcija Moskve na plan vlade u Kišinjevu da se potpiše Sporazum Republike Moldavije o pridruživanju Evropskoj uniji.
Pokazalo se da je akcija u Crnoj Gori zamišljena po istoj matrici kao u Moldaviji. Moskva je tada u Moldaviji dizajnirala razne scenarije: od rukovanja akcijama građanske neposlušnosti, organizovanja paravojnih grupa, sve do pokušaja podmićivanja članova parlamenta Moldavije, koji je trebalo da blokiraju ratifikaciju Sporazuma o pridruživanju sa EU…
U dešavanjima u Crnoj Gori mnogo toga je bilo ispreplijetano kao u zmijskom leglu: geostrategijski interesi Moskve i domaći političari zavisni od ruskih interesa; agenti Federalne službe bezbjednosti Ruske Federacije (FSB) i Glavne obavještajne uprave Generalštaba (GRU) sa domaćim radikalnim političarima, potpomognutim članovima ekstremnih nacionalističkih udruženja iz susjedne Srbije…
Zato je osnovano postaviti pitanje: da li je opasna matrica, već dva puta upotrijebljena, po jednom u Moldaviji i Crnoj Gori, sada ponovo bila spremana u Kišinjevu?
NIKAD NE RECI NIKAD
Političari iz Crne Gore i Srbije odbacili su mogućnost da, ispod radara obavještajnih službi te dvije zemlje, ipak postoje tačke ruskog malignog uticaja.
Ruska obavještajna služba ne miruje, naročito na prostoru Zapadnog Balkana. Naprotiv: razgranata mreža radikalnih proruskih grupa i dalje egzistira u Crnoj Gori, kroz forme raznih udruženja, pravoslavnih bratstava pri Crkvi Srbije koji, kako se moglo vidjeti posljednjih mjeseci, otvoreno podržavaju rusku agresiju na Ukrajinu. To dokazuje međunarodna akcija septembra prošle godine u kojoj je učestvovala Agencija za nacionalnu bezbjednost na čelu sa Savom Kentereom. No, nakon te akcije, ili upravo zbog toga, Abazović je samo nakon desetak dana – smijenio Kenteru.
No, iskustvo u posljednjih nekoliko godina ukazuje da ruska obavještajna služba ne miruje, naročito na prostoru Zapadnog Balkana. Naprotiv: razgranata mreža radikalnih proruskih grupa i dalje egzistira u Crnoj Gori, kroz forme raznih udruženja, pravoslavnih bratstava pri Crkvi Srbije koji, kako se moglo vidjeti posljednjih mjeseci, otvoreno podržavaju rusku agresiju na Ukrajinu. Kao i agenturna ruska mreža.
Međunarodna akcija septembra prošle godine u kojoj je učestvovala Agencija za nacionalnu bezbjednost na čelu sa Savom Kenterom pokazala je da je u Crnoj Gori djelovalo više od pedeset ljudi koji su prikriveno radili za interese Kremlja i ratnog režima Vladimira Putina.
Zato se valja zapitati, radi interesa sigurnosti crnogorskih građana: da li Dritan Abazović kao prvi čovjek izvršne vlasti u Crnoj Gori, i vrh Agencije za nacionalnu bezbjednost, kojeg je odlazeći premijer instalirao nakon smjene Kentere, zaista mogu vjerodostojno garantovati da u Crnoj Gori ne postoje aktivne enklave koje Rusi koriste ili mogu koristiti za svoje političke i geostrateške interese?
Teško da mogu išta garantovati i imati bilo kakve informacije od zapadnih partnera nakon što su crnogorski obavještajno-bezbjednosni sektor, smjenom Sava Kentere u oktobru prošle godine, ponovo vratili pod okrilje ruske agenture, u jeku međunarodne istrage o ruskoj špijunskoj mreži.
Navijačke vođe, kriminal i politika
Veze navijačkih grupa i njihovih vođa sa politikom i organizovanim kriminalom, te službama bezbjednosti na Zapadnom Balkanu posebno su se razvile koncem prošlog vijeka, kada je počeo „krvavi rasplet“ SFRJ, pa su tako lideri navijača postali značajni akteri i političkih planova.
Svakako najpoznatiji je Željko Ražnatović Arkan – koji je od vođe „Delija“ (navijačka grupa FK Crvena zvezda), krajem 80-ih i početkom 90-ih godina prošlog vijeka, postao jedan od mafijaških vođa na Balkanu, komandant paravojnih formacija, a onda i uticajni biznismen.
Iz redova navijača mafija je regrutovala i zloglasnog Veljka Belivuka, zvanog Velja Nevolja, bio je vođa navijačke grupe FK Partizan – „Principi“, nastale od nekadašnje „Janjičari“. U Beogradu mu se sudi za teška zlodjela, surove likvidacije i još niz krivičnih djela. I Belivuk je uspostavio snažne veze sa politikom i službama bezbjednosti u Srbiji.
U junu prošle godine Globalna inicijativa za borbu protiv transnacionalnog organizovanog kriminala uradila je istraživanje pod nazivom „Opasne igre: Fudbalski huliganizam, politika i organizovani kriminal na Zapadnom Balkanu“ koje je pokazalo da, pogotovo navijačke grupe iz Srbije, ali i neke iz Bosne i Hercegovine, imaju snažne veze sa mafijom i političkim strukturama.
Jedan od autora istraživanja Saša Đorđević je kazao da je tribina odlično mjesto za slanje političkih poruka, a navijačke grupe resurs za mobilizaciju ljudi, pružanje obezbjeđenja na političkim mitinzima ili iznenadni element koji provokacijama pretvori miran skup u nasilan.
Vođa ovog istraživanja Ruggero Scaturro kazao je da „od količine i spektra incidenata najviše zabrinjavaju grupe u Srbiji (uglavnom Delije, Grobari, Firma, United Force i Torcida Sandžak), a slijede one u Bosni i Hercegovini (uglavnom Ultrasi, Horde zla, Lešinari, Manijaci, Red Army i Škripari)“.
Mediji su prenijeli da se u istraživanju ističe da su „nasilnici povezani sa fudbalskim huliganskim grupama u teškom organizovanom kriminalu, ali izgleda da uživaju određeni stepen političke zaštite“.
– Janjičari, pristalice FK Partizan, izgradile su bliske veze sa državnim funkcionerima (posebno u policiji) i sa klanom „Kavač“, organizovana kriminalna grupa iz Crne Gore koja je specijalizovana za trgovinu kokainom iz Latinske Amerike u Evropu – navodi Globalna inicijativa, prenijeli su srpski mediji.
Vođa „Janjičara“ Aleksandar Stanković ubijen je 2016. godine, kako se vjeruje, u obračunu mafije zbog droge.
Tu navijačku grupu naslijedila je grupa nazvana „Principi“, a njen vođa je bio Belivuk. Srpska policija uhapsila je u februaru 2021. Aleksandra Kajmakovića, zajedno sa još 20 članova ove navijačke grupe, a, kako su prenijeli mediji, Kajmaković se sumnjiči da je „prao“ novac za njih.
Grupa je okrivljena za ubistva, otmicu, mučenje, reketiranje i dilovanje droge.
Pobjeda
Draško Đuranović
