U izjavi koju je oficir Krsto S. Vuković dao 10. juna 1920. u mjestu Formija (Italija) navodi imena i prezimena 75 lica,čijih je 78 kuća popaljeno i izgorjelo u plamenu, zapaljenom od strane srbijanskog okupatora i anektora
Kako je Crna Gora postala žrtva velikosrpskog centralizma, unitarizma i despotizma (1918-1922)
piše. Novak Adžić
Crna Gora je 1918. godine, kao članica pobjedničke vojne koalicije, žrtvovana od strane svojih ratnih saveznika iz bloka Velike Antante. Srpski princ regent Aleksandar Karađorđević donio je odluku i izdao naredbu, uz saglasnost francuskih vlasti, sebi potčinjenim militarnim srpskim trupama da izvrše invaziju, okupaciju i aneksiju prostora Kraljevine Crne Gore. Bio je to momenat kada je Crna Gora počela da postaje žrtva krvavog velikosrpskog centralizma, unitarizma i despotizma, koji se zatim uslijedio.
Oficir, potporučnik crnogorske vojske Krsto Stankov Vuković iz sela Prediš (Bjelice,Katunska nahija, cetinjska oblast), istaknuti crnogorski patriota, dao je izjavu o zločinima nad narodom počinjenim na području Cuca, Ćeklića, ali Bjelica najvećim dijelom, te Čeva, kao i šire u Komanima, a i na drugim mjestima, kako u Katunskoj, tako i Lješanskoj nahiji.
Izjavu su potvrdili kao svjedoci potporučnici Andrija Popovoda i Jovan Stankov Vuković iz Bjelica, crnogorski zelenaši, gerilci i borci ZA PRAVO, ČAST I SLOBODU CRNE GORE. Krsto i Jovan Vuković su bili rođena braća.
Oficir i crnogorski ustanik Jovan Stankov Vuković
Tu izjavu je Krsto S. Vuković dao 10. juna 1920. godine u mjestu Formija (Italija).
U toj izjavi oficir Vuković (sin znamenitog oficira, junaka i sveštenika autokefalne Crnogorske crkve, dugogodišnjeg paroha bjeličkog Stanka Vukovića, a rođeni brat komandira crnogorske vojske i jenog od vodećih ustaničkih komandanata i zelenaških komitskih prvaka i političkih emigranata Dušana Stankova Vukovića), navodi imena i prezimena 75 lica,čijih je 78 kuća popaljeno i izgorjelo u plamenu, zapaljenom od strane srbijanskog (srpskog) okupatora i anektora.
Navedena izjavu, svjedočenje Krsta S. Vukovića glasi:
»Od početka 1919. godine bio sam prisutan na mjestima mnogima đe su okupacione srbijanske trupe, počinjele bezbrojno bezakonje; zločinstva; pljačke, otimačinu i zlostavljenje, koje mi nije moguće ni približno opisati:
Regent i kralj Aleksandar Karađorđević, u Crnoj Gori poznat kao Palikuća
Bio sam očevidac kada su srbijanske trupe u mjesecu avgustu prošle godine pod komandom srbijanskog majora došle u Komane, okupile sve seljake, i pored nečuvene pljačke i paljevine, naredili su masi seljaka od 200-300 ljudi da svaki sazuje obuću koja mu se nalazila na nogama. Prirodno je da su se ovi, pa i ako skroz razoružani, opirali ali pod pritiskom kundaka i toljaga svi seljaci morali su se izuti, a pošto su se svi izuli njihovu obuću su svu ponijeli, tako da je sva masa, potpuno ostala bosa.
Bio sam očevidac kad su srbijanske trupe u mjesecu septembru i oktobru prošle godine hiljade nejači, staraca, žena i đece, pokupili po Katunskoj i Riječkoj nahiji i sproveli po Cetinjskim kazamatima, đe su mnogi i skapali od gladi, i raznih zaraza, a mnogi se i danas nalaze u tamnicama«.
On potom navodi da »su okupacione srbijanske trupe, a sve po naređenju zloglasnoga pukovnika Stojana Popovća, popalile četiri-pet stotina kuća u kojima je izgorela imovina svakojeg seljaka, među kojima i kuće dolje imenovanih:
Komandir i ustanički komandant Dušan Stankov Vuković
komandira Krsta Popovića, komandira Dušana Vukovića, komandira Andrije Dragutinovića, Nikole Miš. Ivanovića (četiri kuće), Petra M. Ivanovića, Jovana K. Ivanovića, Tomaša K. Ivanovića, Sava M. Ivanovića, Đura Dragova Vušurovića, Vasa J. Vujovića, Mata P. Popivode, Boža V. Vujoševića,Filipa K. Vujoševića, Milutina V. Vujoševića, udove Jokne P. Vujošević, udove Zlatane S. Vujošević, udove Zlatane M. Vujošević,udove Petrane A. Vujošević,udove Marice S. Crvenice, siročadi Radoja Crvenice, Blagoja Đo. Kuzmana, Mika G. Vujoševića, Pera R. Vukovića, udove Krstinje N. Vukovića, udove Marice Š. Milić, udove Milice Z. Milić, Andrija Milić, Sava M. Milića, Pera B. Milića, udove Marice N. Milića, Krsta M. Abramovića, Mića B. Abramovića, Raka B. Abramovića, P.por. Sava M. Vukovića, Bar. Ilije Đ. Vukovića, Pera M. Kekovića, Radovana M. Vujoševića, Mihaila R. Ramadanovića, Blagote M. Vujovića, udove Marije P. Vujovića, Janka Todora Milića, Boška Đ. Milića, Lazara A. Milića, Nika I. Martinovića, Krsta S. Vukovića, Krsta R. Pejovića, Joša Majova Popivode, Bar. Sava B. Draškovića, Makeša S. Draškovića, Joša V. Vujića, Pera I. Vujića, Nikole I. Vujića, Marka I. Vujića, Radovana P. Vujića, Vasa S. Vujića, Vidaka Markova Vujića, Luke R. Vujića, Andrije B. Vujića, Nikole V. Draškovića, Boška P. Draškovića, Rista M. Vujića, Luke Pejova Jovanovića, Nikole M. Radonjića, Jovana L. Raičevića, Đura Raičevića, Nikole Raičevića, Filipa M. Roganovića, Radovana L. Roganovića, Petra Markovića, Nikole Mijanovića, Blaža Stevovića, komandira Sava Čelebića, Špira N. Markovića, Radovana Turčinovića, Marka Turčinovića, i još mnogo drugih, nego samo ove poznajem, a sve one koje lično ne poznajem njih ne mogu poimenice ni prebrojati.
Crnogorska vojska u Italiji (Formija) 1919.
Bio sam očevidac đe je mnogo nevine đece i žena skapalo u zatvorima primoravajući da se kunu na vjernost nekakvom kralju od Srbije.
Bio sam očevidac kad je pukovnik Stojan Popović po redu pozvao seljake iz pojedinih plemena, pa pošto ih dovede vojska onda počinje da pita; koje je drvo najtvrđe; a ono kojemu kažu prisutni da je najtvrđe; naredi te mu donesu po nekoliko kočeva; pa onda na jednoj klupici koja je stojala naročito za to određena, legnu seljaka potrbuške, i sve ga biju onom drenovinom, dok ne izjavi da će se zakleti na vjernost Kralju od Srbije. Tako je srbijanski komandant Vojnog okruga Katunskog pukovnik Stojan Popović sva plemena tukao da mu se kunu na vjernost.
Bio sam prisutan kad su srbijanske trupe hiljade seljaka opljačkali, sve njihovo oduzeli; konje, volove, krave, brave, pčele, svinje, mobilje, robu, obuću i odjeću i ostavili ih bez igđe ičega, koje danas familije skapavaju od gladi i bez ijednog zalogaja hljeba. Meni je nemoguće opisati ni saopštiti dio zvjerstava, zločine, bezakonje, pljačke i paljevine koje je učinila srbijanska vojska u pojedinom plemenu, a ne dalje« , navodi crnogorski potporučnik Krsto Vuković.
(Državni arhiv Crne Gore, Fond emigrantne Vlade Kraljevine Crne Gore, Ministarstvo spoljnih poslova 1920-1922, fascikla broj 107 i prof. dr Šerbo Rastoder, »Skrivana strana istorije (1919-1929)…«, Tom III, Bar. 1997. str. 1571-1572).
Crnogorski ustanik, patriota, gerilski borac za slobodu, nezavisnost i integritet Crne Gore, iz Župe nikšićke Simeon Mićković dao je izjavu o zvjerstvima nad crnogorskim narodom vršenim poslije 1918. Svjedoci tome njegovom iskazu bili su Milo Zuber i Savo Kapa.
General ministar i predsjednik crnogorske Vlade u egzilu Milutin M Vučinić
U toj izjavi Simeon Mićković navodi sljedeće:
»22 maja 1919. godine bio sam uhvaćen u šumi od strane srbijanskih okupacionih trupa i zatvoren.
U zatvoru sam bio mučen najgroznijim mukama i to: vješali su me, vezali su me, gvozdenom šipkom bili su me po poplati noga, vezali mi ruke i noge i onda me svezanog ostavili u vodi ne ostavivši mi iznad vode ništa osim pola glave tek da se ne zagušim, vezali su me za kosu i tako sam visio obješen 40 minuta, silili su me te sam pio praškove od zatvora da se više mučim, nijesu mi davali vode, za po šest dana nijesu mi davali da vršim nuždu, bio sam primoran te sam vršio pod sobom.
Zatvorenici, koji su umrili u zatvoru među nama stajali su po 7(sedam) dana nedirnuti tako da su se usmrđeli bili u zatvoru a to su: Nikola M. Zajović iz Ozrinića star 17 godina, Ilija Lalatović iz Ozrinića star 70 godina, Blažo Pejović iz Broćanca star 20 godina.
‘ Srbijanske Trupe su uhvatile građ. Kapetana Mojaša Perovića iz Rudina, natovarile su mu drvenicu konjsku (samar) i tako ga dovele u Nikšić».
Porodična grobnica popa Stanka Vukovića u selu Prediš u Bjelicama
U istom dokumentu dalje se veli:
«Žena Živka Janjuševića porodila se u zatvoru. Kad sam pobjegao iz zatvora, odmah su mi kuću izgoreli, a u kući sve što je bilo izgoreli i opljačkali. Majku sa jednim bratom od 11 godina i sa dvije sestre od 14 i 8 godina tražili su po šumama i poslije deset dana kad su ih uhvatili, mučili su ih na najgrozniji način, a između ostaloga namjerom da sestra mi od 8 godina nosi brata mi od 11 godina a brat da dosi sestru od 14 godina. Majci su mu uz mučenje slomili zube primorajući je da kaže đe su joj sinovi sa ustanicima.
Sva moja familija nalazi se u zatvoru u Nikšićkoj pivari. Cijela moja stoka, cijela pokretnost opljačkana je, a sva nepokretnost uništena.
Kad je poginuo Kom. Dragiša Bojović, mog su brata ranili, ranjenog uhvatili i zatvorili te se ne zna da li je živ«.
(Državni Arhiv Crne Gore, Fond emigrantne Vlade Kraljevine Crne Gore, Ministarstvo spoljnih poslova, 1920-1922, fascikla broj 107 i Prof. dr Šerbo Rastoder, »Skrivana strana istorije«, Tom III, Bar, 1997, str. 1542).
U svojstvu predsjednika Vlade Kraljevine Crne Gore i njenog ministra vojnog general (divizijar) Milutin M. Vučinić uputio je iz Rima 12. decembra 1921. godine Proglas Crnogorskoj vojsci u Italiji, u kojemu poziva Crnogorce, pored ostaloga, da »se vrate u Domovinu i da tamo produže političku borbu s narodom koji je sav za svoju slobodu i nezavisnost i koji posvednevno daje žrtve, da se oslobodi od varvarske najezde biogradskih dahija. Samo u borbi, izdržljivosti i slozi nam je spas«, poručuje general Vučinić, dodajući i ovo:
»U ime Kraljevske Vlade iskreno vam zahvaljujem na dosadašnjem patriotskom i junačkom držanju i podvizima i pozivam vas da produžimo borbu za slobodu Crne Gore pa ma đe se nalazili« (Državni Arhiv Crne Gore-Cetinje, Fond emigrantne Vlade Kraljevine Crne Gore, fascikla br. 89).
Analitika
