piše: Goran Kaluđerović, doktor političkih nauka
Trend poništavanja crnogorskog nacionalnog identiteta dobija na zamahu. Na elektorskoj skupštini za izbor Savjeta crnogorske nacionalne manjine u Beogradu, održanoj 13.11.2022. godine, kandidat za izbor predsednika Savjeta crnogorske nacionalne manjine, elektore je odredio kao pripadnike “srpskog roda”, potom se obrušio na državu maticu, pa hvalio predsednika Srbije, da bi u toj farsi dobio podršku prisutnih elektora.
Mesec dana nakon toga predsednici šest crnogorskih opština su izvestili Odbor za dijasporu Skupštine Srbije da im je Srbija “država matica” a obavestili su poslanike Srbije da su u kabinete vratili trobojke i ćirilicu. Predstavili su i planove za dalje jačanje srpskog nacionalnog identiteta u Crnoj Gori. Na tom izlaganju, očigledno u zanesenosti odgovorila je Milica Đurđević Stamenkovski, liderka desnog pokreta Zavetnici, koja je predsedavala pomenutim Odborom, pa je funkcionere iz Crne Gore pozdravila rečenicom “U Srbiji kažemo – dok postoji Herceg Novi, Srbija ima izlaz na more”.
Gore navedeni primeri imaju dvosmerni karakter.
U prvom slučaju članovi Savjeta crnogorske nacionalne manjine u Srbiji nemaju potrebu za primenom zakonskih akata Republike Srbije, čiji je osnovni smisao negovanje i očuvanje kulture, jezika, običaja, tradicije i nacionalnog identiteta Crnogoraca u Srbiji. Za članove Savjeta ne postoji ono etičko samorazumevanje Crne Gore kao političke zajednice koja se gradi na onim vrednosnim temeljima koji su uslov pravedne modernizacije. Sasvim je jasno da promovisanje „jednakosti, izgradnja demokratskog, građanskog društva bez ikakve diskriminacije po pitanju pola, rase, etničkog porekla, vere, uverenja, opredeljenja, invaliditeta“ nailazi na prepreke nedemokratskih krugova, kako u Srbiji tako i u samom Savjetu, koji su proizveli diskurs straha i političku praksu koja poziva na početak, povratku državi kao središtu odlučivanja i povratku većinskoj naciji kao „kulturnoj zajednici iz koje se isključuju svi koji ne dele vrednosti definisane kao izvorne“.
Formirane institucije kojima su se šitila prava manjina u Srbiji, pa samim tim i crnogorske, uništene su politikom vladajuće stranačke birokratije u Srbiji. Ta poslednja oaza kojom se štitio identitet crnogorske nacionalne manjine u Srbiji oličena u nacionalnom Savjetu Crnogoraca, presušila je voljom elektora koji su Savjetu dali novi legitimitet promenom sopstvenog manjinskog nacionalnog identiteta u većinski. Crnogorce su zamenili sa Srbima.
Novi identitetski pokret među dojučerašnjim Crnogorcima ima duboke korene u identitetskom poniženju i društvenoj marginalizaciji. I to poniženje i društvena marginalizacija određeni su preovlađujućom politikom u Srbiji, servilnim prihvatanjem te politike od otuđenih krugova u Crnoj Gori, koji na crnogorski nacionalni identitet gledaju kao na mračan i neistorijski.
Dakle, pitanje identiteta je preovlađujuće za sopstevno situiranje u Srbiji ali i za odnos prema matičnoj državi. Ako postoji nit koja povezuje pripadnike nacionalne manjine u Srbiji onda je ona u osećanju pripadnosti crnogorskoj kulturnoj i institucionalnoj zajednici ali sa različitim identitetskim obrascem. Delimično taj identitetski obrazac ima zajedničke karakteristike oličene u zajedničkoj istoriji, preovlađujućoj hrišćanskoj religiji, gotovo identičnosti jezika. Ipak, identitet utemeljen na civilizacijskim vrednostima poput liberalne demokratije ili ljudskih prava u osnovi diferencira crnogorski i većinski srpski identitet i u Srbiji i u Crnoj Gori.
Kako primećuje sociolog Manuel Kastels, „zajednica na osnovu identiteta može imati samo dva prihvatljiva određenja. Prvo, je samoodređenje isključivanjem drugog (podvukao G.K.), svih onih koji nisu poput nas, to jest, ksenofobna distinkcija. Drugo određenje, nabijenije smislom, jeste ono koje sam davno osmislio kao identitet-projekat (podvukao G.K.). To jest, volja da se učestvuje u zajedničkom projektu, želja da se bude Evropljanin, iznad nacionalnih identiteta, i otkrivanje njegovog smisla u zajedničkoj praksi kao što su, recimo, rad, studije, politika, kultura“. S ambicijom da pomenuto stanovište Kastelsa primenimo na srpsko-crnogorske odnose, držimo da je ideja isključenja drugog danas u Srbiji preovlađujuća kao i da ideja „identitet-projekat“ u Crnoj Gori ima svoje utemeljenje.
Zatvorenost za druge u Srbiji a pre svega Crnogoraca, kreirana je od političke, intelektualne i crkvene elite, koja je imala potporu u narodu s demokratskim deficitom, što je dodatno nagrizalo srpsko-crnogorske odnose. Očigledna pretenzija na hegemonu ulogu Srbije u odnosu na Crnu Goru ispoljena je i u potrebi negiranja crnogorskog nacionalnog identiteta. Crnogorski nacionalni identitet određujemo kao identitet-projekat koji je i u samoj Crnoj Gori negovao međunacionalnu skladnost s ambicijom potpune uključenosti u evropski identitet, koji bi trebao da Crnoj Gori pruži veći smisao kroz zajedničku praksu.
Krhkost crnogorskog projekta izbila je onog trenutka kada je politika straha iz Srbije preneta u Crnu Goru, kod onih političkih krugova i dela naroda koji nije spreman na otvorenost i praksu delanja preko jednoznačnog i konzervativnog nacionalnog identiteta. Drugačije rečeno, konzervativni krugovi u Srbiji i Crnoj Gori ne mogu da razumeju preklapajuće i višedimenzionalne identitete, već se drže prevaziđene koncepcije koja nužno, zbog sopstvene zatvorenosti, inicira sukobe. Predstavnička institucija crnogorske nacionalne manjine u Srbiji zatvorila se u sebe i izolovala od onih koje treba da predstavlja.
Preobražena u aparat koji divinizuje srpskog vladara i omalovažava državu maticu, nesposobna da crnogorskom kulturnom iskustvu pruži zaštitu, postala je negacija same sebe. Ako nam je dopušteno da budemo slikoviti srpska nacionalistička starost pokušava crnogorskoj nacionalističkoj mladosti da ukrade iskustvo. Ako u tome i uspe to će unekoliko biti zahvaljujući institucijama prividne normalnosti koje su u vidu saveta nacionalnih manjina dobrano iste i uništile.
Antena M
