Priredio: Vladimir Jovanović
Unutar podzemne prostorije (kripte) sabornoga hrama Crkve Srbije (SPC) u Podgorici — a tu je sahranjen Amfilohije Radović — na nedavno oslikanim zidovima u kompoziciji se, najbliže pročelju groba, nalazi prikaz Petra II Petrovića-Njegoša sa „svetiteljskim” simbolima.
Međutim, uvidom u zvanični kalendar Crkve Srbije, svako može ustanoviti da kod njih ne postoji nikakav „sveti Njegoš”.
Suprotno praksi i Ustavu Crkve Srbije, Amfilohije je tokom liturgije 19. maja 2013. godine na Cetinju unio „ikonu”, tvrdio je, „Svetoga Mitropolita Petra Drugoga Tajnovidca Lovćenskoga”. Objašnjeno je da je naslikana po njegovim instrukcijama.
Nekoliko dana kasnije, on je Njegoša kandidovao arhijerejskome saboru Crkve Srbije, da ga u Beogradu zvanično proglase „svetim”. Taj Amfilohijev prijedlog je, međutim, odbijen, na način da uopšte nije ni stavljen na dnevni red zasijednja svih srpskih vladika.
Prema Ustavu Crkve Srbije, eparhije — kakva je Crnogorsko-primorska, osnovao je Aleksndar Karađorđević 1931. godine, niti područni eparhijski arhijereji u kakvom statusu je bio Amfilohije Radović — NE KANONIZUJU SVETITELJE, nego arhijerejski sabor Patrijaršije u Beogradu „kanonizuje svetitelje i propisuje službu za njihovo svetkovanje” (čl. 69, st. 1 t. 8).
Amfilohije je tome uprkos narednih godina po Crnoj Gori promovisao „sv. tajnovidca”. Uz podosta svojstvenih mu konfabulcija, napisao je „Žitije Cetinjskoga pustinjaka i Lovćenskoga tajnovidca”. Osmislio je i razdavao istoimeni orden.
Međutim, od kad su Joanikija Mićovića, po Amfilohijevoj smrti, najprije u v.d. svojstvu, potom 29. maja 2021. i službeno, iz Beogada postavili za mitropolita crnogorsko-primorskoga, područni ogranak Crkve Srbije u Crnoj Gori NE ODRŽAVA LITURGIJE na dan 19. maj povodom „sv. tajnovidca”.
Malo je vjerovatno da se sada niša u kojoj Amfilohijeva grob oslikava bez njegovih testamentarnih instrukcija, usmenih ili pismenih. Na primjer, do Njegoša, tu je naslikan Grigorije Palama, Grk-svetitelj, o kojem je Amfilohije pisao u svojoj tezi za disertaciju odbranjenu 1973. u Atini, etc.
Protivno drevnome sveštenome običaju i provjerljivoj praksi da se vladike pokopavaju u eparhijskoj katedri — za Amfilohija to bi bilo Cetinje — on se opredijelio za Podgoricu, udešavao detalje, poput dizajna svoga groba ili sadržaja natpisa na nadgrobnoj ploči.
Nesvojstveno blagoslovu preporučene monaške skromnosti, Amfilohije je hram i gradio i testamentarno odredio za svoju monumentalnu grobnicu usred glavnoga grada u kojoj će ga slaviti kao „svetitelja” njegovi sljedbenici, iz krugova bliskih beogradskoj patrijaršiji podrugljivo označenih kao „đedoimani”.
Amfilohije je jedini pokojnik u tom zdanju.
Na njegovoj sahrani, dakle tek što je ispuštio dušu, a već su se pojavile pripremljene „ikone” sa likom „Sv. Amfilohija”.
Oslikavanje hrama ovih dana je proizvelo skandal, kada se na drugoj kompoziciji — namolovanom prikazu Amfilohijeve sahrane — pojavio lik bivšega premijera Krivokapića, pa prekrečen izgleda na intervenciju Patrijaršije iz Beograda.
Lik „sv. tajnovidca Njegoša” u kompoziciji unutar niše s grobom sada je prikazan drukčije nego na Amfilohijevoj „ikoni”. Njegoš je tu gologlav, nema mitre, ali ima puni „nimbus”, naslikani žuti disk oko glave
Upoređujući s portretima Njegoša, može se ustanoviti da se on nikada nije slikao ni gologlav ni sa mitrom.
Jedan od poznatijih Njegoševih portreta je sa BIJELOM PANKAMILAVKOM, koja kod svih pravoslavnih južnoslovenskih crkva, kao i Rumunske, simbolizuje samo jedno — poglavara autokefalne Crkve.
I kao što datum 19. maj, koliko mi je poznato, nema nikakav konkretan značaj koji bi mogao biti doveden u vezu sa Petrom II Petrovićem-Njegošem, ne postoje ni podaci da je on bio podložan bilo srpskoj, bilo ijednoj drugoj crkvenoj jurisdikciji, poput Amfilohija Radovića — koji je za područnoga eparhijskoga jerarha imenovan iz Beograda, od crkvenoga središta van svoje zemlje, ostajući mu podložan do svoje končine.
Za razliku od Njegoša, nikada Amfilohije nije mogao sebi staviti na glavu autokefalnu bijelu pankamilavku, ili bilo koga valjano kanonizovati, pa ni „sv. tajnovidca”.
Navodim nekoliko provjerljivih i markantnih činjenica o Njegošu kao poglavaru autokefalne Crkve:
– 1830. za crkvenoga poglavara postavljen iz Mitropolije Crnogorske pravoslavne crkve, određen za prejemnika testamentom Petra I Petrovića-Njegoša, a klir i pravoslavni Crnogorci taj izbor potvrdili;
– 1830, nakon izbora, zamonašen na Cetinju u Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi, od strane arhimandrita ostroškoga;
– 1831. za prezvitera u stepenu arhimandrita rukopoložen i uzdignut u Komu, manastiru Crnogorske crkve na Skadarskome jezeru, od strane arhijereja Vaseljenske patrijaršije iz Prizrena;
– 1832. zahvalio se u svome pismu Josifu Rajačiću, budućem patrijarhu srpske Karlovačke crkve za, kako piše, „blagoprijatna izraženija radi blagostojanija Crnogorske pravoslavne crkve”;
– 1832. ruski profesor prava, dr Aleksandar von Rojc, koji je tokom boravka u Crnoj Gori imao specijalnu misiju da za potrebe Ruske carevine prouči status njezine Crkve — na čijem je čelu Njegoš tada u stepenu arhimandrita — sačinio je sljedećih nalaz:
„Crnogorska crkva je nezavisna. Ne stoji pod vlašću ni patrijarhâ ni nekih drugih crkvenih poglavara, nego je arhimandrit poglavar manastirâ i mirskih sveštenika — što se on posvećuje izvan svoje zemlje, to zavisi od okolnosti i posmatranja na stara crkvena pravila, a to nikako ne znači da je on nekome potčinjen”;
– 1833. rukopoložen za episkopa u Petrogradu od strane arhijereja Ruske pravoslavne crkve, krajem te godine od Crnogoraca intronizovan u Cetinjski manastir;
– 1834. kanonizovao Svetoga Petra Cetinjskoga, odobrio mu liturgijske himne, tropar i kondak, docnije ga unio i u crkveni kalendar i sagradio na Lovćenu prvu crkvu u slavu novoga svetitelja;
– 1848. naveden u ruskome sintagmatu kao predstojatelj devete po redosljedu autokefalne Crkve;
– 1855. naveden (posthumno) i u diptihu Nomokanona Majke-Crkve, Vaseljenske patrijaršije, kao predstojatelj devete po redosljedu autokefalne Crkve, sa nazivom: Autokefalna Mitropolija Crnogorska.
Antena M
